Toespraak burgemeester Constantijn Jansen op de Haar 4 mei herdenking 2025

In 2024 en 2025 vieren we dat de Tweede Wereldoorlog 80 jaar geleden ten einde kwam. Door het hele land staan we erbij stil dat Nederland dankzij de inzet van militairen van de geallieerde landen en met hulp van het verzet werd bevrijd. 

Op 4 mei herdenken wij de slachtoffers die daarbij vielen. We herdenken de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en van oorlogssituaties en vredesoperaties daarna. Om 20.00 uur is het in heel Nederland twee minuten stil.

De littekens die de Tweede Wereldoorlog achterliet zijn 80 jaar later nog steeds zichtbaar. Heel direct in families die dierbaren hebben verloren die zijn vermoord tijdens de Holocaust of zijn omgekomen door het oorlogsgeweld in Nederland en in Nederlands-Indië of Indonesië. Maar ook breder werkt de Tweede Wereldoorlog door, zoals in de manier waarop we naar de wereld kijken.

Alleen in een land zonder oorlog, waar mensenrechten worden nageleefd en waar geen onderdrukking is, kan een samenleving goed functioneren. Daarom vieren we met 80 jaar vrijheid ook dat wij in een democratie leven. Een land waar iedereen mag meedenken en meebeslissen. Dat vraagt om ieders verantwoordelijkheid.

Daarom gaan mijn gedachten vandaag naar Gerrit Jan van Heuven Goedhart. Deze domineeszoon werd al op 28-jarige leeftijd hoofdredacteur van “de Telegraaf”, maar werd in 1933 al weer ontslagen. De reden was dat hij niet in het dagblad wou melden dat Hitler een groot staatsman was. De Telegraaf wilde al vroeg een pro-Nazi koers gaan varen en de heer van Heuven Goedhart verzette zich daartegen. Na zijn ontslag bij de Telegraaf werd hij hoofdredacteur van het Utrechts Nieuwsblad, waar hij op 17 mei 1940 weer werd ontslagen vanwege “veranderde politieke omstandigheden”. 

Tijdens de oorlog schreef hij artikelen voor het illegale Parool en werd eind 1942 eindredacteur van dat blad. Tot hij vluchtte naar Londen waar hij op 11 juli 1944 minister van Justitie werd in het kabinet Gerbrandy II. 

Na de bevrijding was hij weer hoofdredacteur van het Parool en later ook Eerste Kamerlid. In 1950 werd hij benoemd tot de eerste hoge commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties. In die periode ontving het Hoge Commissariaat de Nobelprijs voor de Vrede. Wat hem de misschien wel minst bekende Nobelprijswinnaar van Nederland maakt. Hij overleed op 8 juli 1956 tijdens een partijtje tennis. Hij werd maar 55 jaar. 

Het leven van de heer van Heuven Goedhart heeft in z’n geheel in het teken gestaan van vrijheid. Wij kregen in 1945 onze vrijheid terug, maar op veel plaatsen in de wereld wordt tot op de dag van vandaag oorlog gevoerd en vrijheden zoals de vrijheid van meningsuiting onderdrukt.  Vrijheid is nooit af; we moeten er dagelijks aan werken om de ander de ruimte te geven en onze democratie te bewaken. Op die manier blijft Nederland een vrij, tolerant land. Daarom vieren we vrijheid niet alleen, maar samen. Want vrijheid deel je met elkaar.

In Nederland zijn we gezegend met een breed medialandschap. Ook in Zeeland. Naast de landelijke zenders en dagbladen zijn we ook voorzien van de PZC, Omroep Zeeland en verschillende lokale huis aan huis bladen zoals de Scheldepost en de Bode. Om heel eerlijk te zijn: ik foeter soms ook wel op de lokale media. Als ik vind dat een artikel niet genuanceerd genoeg is, of als er geen wederhoor is geweest bij de gemeente over een bepaald onderwerp. Maar het is ze snel vergeven, onafhankelijke media zijn immers van levensbelang. 

Op steeds meer plekken zie je de onafhankelijke journalistiek onder druk komen te staan. Nieuwszenders en kranten worden weggezet als linkse media, ‘fake news’. Niet alleen in Rusland zijn journalisten die te kritisch waren vastgezet of zelfs vermoord. Het eerste wat autoritaire leiders doen om hun macht te stabiliseren is door de onafhankelijke media uit te schakelen of in diskrediet te brengen. Onafhankelijke journalistiek is daarom ook altijd een goede graatmeter voor de vrijheid in een land. 

De oorlog begon in Nederland 85 jaar geleden. Het censureren van de media door bijvoorbeeld eigenaren van kranten met bepaalde belangen begon al ver daarvoor. Inmiddels leven we 80 jaar in vrijheid, en daar heeft de onafhankelijke journalistiek een heel belangrijke bijdrage aan geleverd. 

Vandaag denk ik dus aan Gerrit Jan van Heuven Goedhart. Ook voor zijn werk voor het Hoge Commissariaat voor de vluchtelingen. Werk waar je destijds de Nobelprijs voor kreeg, tegenwoordig bijna geen lintje meer. Ik hoop dat wij in Kapelle de 81 vluchtelingen die we hier willen gaan opvangen op de Smokkelhoek net zo ontvangen als Gerrit Jan van Heuven Goedhart dat destijds voor ogen had. Dat we deze vluchtelingen voor de korte tijd van 13 maanden hier welkom heten en een goede plek geven. 

Op 4 mei herdenken wij de slachtoffers die vielen. We herdenken de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en van oorlogssituaties en vredesoperaties daarna. We herdenken zij die zijn vermoord tijdens de Holocaust of zijn omgekomen door het oorlogsgeweld in Nederland en in Nederlands-Indië of Indonesië. We herdenken alle oorlogsslachtoffers van de vredesmissies daarna. 

Vandaag denk ik dus in het bijzonder aan de journalisten. Gerrit Jan van Heuven Goedhart heeft de oorlog uiteindelijk overleefd, maar ik denk zeker aan Jeroen Oerlemans die op 2 oktober 2016 werd doorgeschoten in Libië door een sluipschutter van IS. Ik denk aan Koos Koster, Jan Kuiper, Joop Willemsen en Hans ter Laag die om het leven kwamen door toedoen van het Salvadoriaanse leger op 17 maart 1982. Ik denk aan Cornel Lagrouw die op 19 maart 1989 ook het leven liet in El Salvador. Ik denk aan Sander Thoenes, die op 21 september 1999 om het leven kwam in Oost-Timor. Ik denk aan Stan Storimans die het leven liet in Georgië op 12 augustus 2008 door een Russisch bormbardement. Vandaag denk ik aan hen, onze grensrechters van de samenleving en de democratie.